بروس السوپ (Bruce Allsopp) صاحبنظر در مورد معماری و تاریخ آن به بیان تعریف ساده‎ای از معماری می‎پردازد: معماری عبارت است از بنایی که معنا و محتوا داشته باشد.

او معتقد است معماری به نوعی از سازندگی اطلاق می‎شود که مردم بوسیله آن به هویت خود پی می‎برند و به این هویت مفهوم می‎دهند.

بروس آلسوپ همچنین در تعریف معماری آورده است: معماری نیاز انسان به اینکه از احساسات مشترکش به عنوان وسیله‎ای برای بیان احساسات مشترک استفاده نماید.

فیلیپ جانسون یکی دیگر از کارشناسان معماری در تعریف معماری چنین آورده است: معماری تنها ایجاد انواع جدید فضاهاست. او مهمترین نقش معماری را ایجاد دگرگونی در زمینه فرهنگی موجود می‎داند و این نقش نخست زیبایی شناختی است.

فرانسیس دی. کی. چینگ: معماری به عنوان یک هنر بالاتر از جوابگوئی صرف به نیازهای عملکردی برنامه یک بنا می‎باشد. اصولاً، تجلیات فیزیکی معماری با عملکرد انسان مطابقت دارد.

دکتر مهدی حجت نیز در تعریف معماری این گونه آورده است: معماری شکل دادن به مکان زندگی انسان است. پس فعل معماری مستلزم توجه همزمان به دو عامل است: " شکل " و " زندگی " به عبارت دیگر معماری درصدد ساختن ظرف برای مظروف است. ظرفی به نام بنا برای مظروف " زندگی انسان ". 

کریستوف الکساندر نیز در تعریف ساده‎ای از معماری آورده است: هر انسان از آن رو که انسان است زندگی خود را می‎شناسد. کافی است بدان توجه کند و با خود صادق باشد و بگذارد آنچه در درون اوست به صورت چوب، سنگ واجد درآید و مکان زندگی را شکل دهد.

والترگروپيوس: از قاشق غذاخوري تا شهر دامنه كار معمار را تعريف مي‌كند.

اتيون لوييس بوله: معماری چيست؟ آيا معماری هنر ساخت‌و‌ساز است؟ يقينا خير.

تادااو آندو: معماری بايد كاملاً با اطراف هماهنگی داشته باشد.

فرانسيسكو ميليزيا: معماری هنر ساختن است.

تويوايتو: معماری پديده شهري است.

رمانتيسم‌ها: معماری هنر مستقل است.

فوتوريست‌ها: معماری تحت تأثير جهان مكانيكی و تكنولوژی مي‌باشد.

لوكوربوزيه: معماری غير از نمايش ساخت و پاسخ دادن به نياز‌ها است.

جان راسكين: معماری هنر مرتب كردن و تزيينات بنا‌هاي ساخته شده توسط بشر به هر مقصودی است به قسمی كه در ساده‌ترين نگاه سلامت، نيرو و لذت بردن روح را ميسر نمايد.

اسنووا: ايدولوژی لادوفسكی درباره ساخت گرايي اينگونه معرفی شده بود كه معماری بايد تركيب سه عامل روراستی فنی، امكان پذيری اقتصادی و بيان تجسمی باشد.

ل‌.بنه‌ووله: معماری مدرن از تغييرات فنی، اجتماعی و فرهنگی ناشي از انقلاب صنعتی، زاده شده.

كريستين نور برگ-شولتز: شايد به اين نتيجه برسيم كه صفت كمال معماری در گرو سه معيار اساسی است، نقش ساختمان، شكل و فنون.

هولاين: همه معمارند و همه چيز معماری است.

آدلف لوس: معماری چيزي نيست جز يادمان‌ها و مقبره‌ها.

لوكوربوزيه: معماری بازي احجام زير نور است.

مدرنيست‌ها: معماري صنعت است.

ايزنمن: معماری امروز ما بايد منعكس كننده شرايت ذهنی و زيستي ما باشد و آنچه كه در معماری امروز ما مورد غفلت قرار گرفته بخشی از زندگی ما است.

والترگروپيوس: معماريی هنر كاربردي است و در ارتباط نزديك با ساير هنرها شكل ميی گيرد و نمونه بارز اين تعريف مدرسه باوهاس می باشد.

آنتونيوگااودي: معماری بازگشت به طبيعت و زيست محيط است.

چارز جنكز: معماری از جنس واژه و حرف نيست و نمي‌توان در غالب الفاظ آنرا بيان كرد.

ويليام موريس: معماري شامل تمام محيط فيزيکي است که زندگی بشر را احاطه مي کند و تا زماني که عضوی از اجتماع متمدن هستيم نمي توانيم از حيطه آن خارج شويم زيرا معماری عبارت از مجموعه تغيرات و تبديلات مثبتي است که همامنگ با احتياجات بشر روي سطح زمين ايجاد شده است و تنها صحراهای دست نخورده ار آن مستثنی هستند.

فلوبرت: آرشيتكت‌ها همه احمق‌اند، پله‌ها را هميشه فراموش مي‌كنند.

بهرام شيردل: معماری هنر نيست، معماری علم است و بايد در خدمت جامعه باشد.

سوليوان: معماری هنر ساده اي نيست که بتوان در بوجود آوردنش موفقيت نسبی کسب کرد، بلکه يک تجلی اجتماعی است.

ويتور ويوس: اولين شخصي كه گفت معماری هنر است.

رابرت ونتوری: معماری تنها تكنيك و تكنولوژي نيست بلكه مسايل بسيار پيچيده و متضاد در ساختمان وجود دارد كه نميیتوان آنها را ناديده گرفت.

آگوست پره: معماری زنده آن است كه معرف صادق زمانه خود باشد.در همه قلمروهای ساخت آنرا مي‌جوييم و از ميان آنها كارهايی را برمي‌گزينيم كه سخت از كاربري مورد انتظار تابعيت كرده ،با مصالح خردمندانه ساخته شده و با تركيب متناسب عناصر ضروری به زيبايی دست‌يافته باشند .

بطور کلی و خلاصه در تعریف معماری مطلوب می‎توان گفت:

معماری مطلوب معماری می‎باشد که انسان در آن احساس زنده بودن و حیات داشتن، انسجام و آرامش کند.

معمار:

برای تعریف معمار نیز از تعاریف صاحبنظران معماری استفاده می‎نماییم. در این رابطه و در تعریف معمار کریستوفر الکساندر آورده است: معمار را در معنای عام کسی می‎دانیم که به ساختن بنایی اقدام کند. او در ساختن این بنا نه تنها باید خصوصیات آن نوع از زندگی را که قرار است در آن مکان رخ دهد بشناسد. بلکه باید به تصویری از زندگی بهتر در آن مکان نیز وقوف داشته باشد.

لذا معمار لاجرم در مکانی که طراحی می‎کند برداشت خود از زندگی بهتر را بیان می‎دارد. بدین ترتیب مجموعه باورهای معمار که محصول درک و احساس او از شایسته‎ترین زندگی قابل عرضه در مکان مورد طراحی است تجلی می‎یابد. همچنین معمار را کسی می‎دانند عرضه کننده تعریفی از شایسته‎ترین زندگی می‎باشد. که با خلق فضای معماری خود امکان تحقق آن را برای استفاده‎کنندگان فراهم می‎سازد.

خاستگاه معماری:

از نخستین روزهایی که انسان زراعت و اهلی کردن چهارپایان را فرا گرفت، قبیله‎های واقع در اطراف دریای مدیترانه ساکن شدند. زندگی، افسانه‎ها و نقوش حک شده توسط انسان پیش از تاریخ، اساس تمدن غربی را پی ریزی کرد.

این قبیله‎ها همزمان با بیرون آمدن از تاریکی جهل و همان گونه که خانه‎ها و معابدشان برای انکعاس زندگی آنان به صورت روز افزون پیچیده‎تر می‎شد، تحول و توسعه یافت. ساختمان‎های ساده اجدادی آنان جای خود را به ساختمان‎هایی با طرح و تزئین جدید می‎‏داد.

معابد و مقابر سنگی عصر از لحاظ شکل، حجاری و نقاش و تزئین غالباً به تقلید از خانه‎های جدید نخستین کشاورزانی که در کنار نیل زندگی می‎کردند ساخته شده است. حتی امروزه هم خانه‎هایی شبیه به آن در روستاهای کناره جنوبی بین النهرین دیده می‎شود.

در قرن نهم پیش از میلاد، ساختمان‎هایی با خشت پخته در نزدیک کورنت در یونان به الهة " هرا " هدیه شدند.

در قرن هفتم پیش از میلاد، قبیله‎های لاتینی ساکن در تپه‎هایی که بعدها شهر رم در آنجا بنا نهاده شد، خاکستر مردگانشان را در کلبه‎های کوچک گلی دفن می‎کردند. ساختمان‎هایی مانند آن هنوز در سرزمین‎هایی که معماری کلاسیک در آنجا پا به عرصه وجود نهاد با مصالح بومی به عنوان مسکن چوپانان کوچ نشین ساخته می‎شود. این ساختمان‎ها تا امروز به عنوان ساختمان های دائمی در کشورهای فقیرتر جهان مورد استفاده قرار می‎گیرد.

در دوران باستان خانه‎های روستایی نه تنها به عنوان یادگاری دائم از معابد سنگی اجدادی محسوب می‎شود. بلکه تا قرن نخست پس از میلاد. معابد کاهگلی باستانی در آتن و رم به شکل محترمانه‎ای نگه داشته می‎شدند. تاثیر نخستین میراث باستانی در اثنای تاریخ طولانی معماری کلاسیک باقی مانده است. هر ساختمان کلاسیک نمونه‎ای از کلبه‎های ابتدایی است و کاربرد معماری کلاسیک سندی زنده از سرچشمه‎های فرهنگی تمدن غربی است.

معماری در مصر:

اساس معماری یادمانی غربی در مصر بوده است. در زمانی که نخستین نشانه‎های تمدن در یونان پدید آمد، معماران مصری ساختمان عظیم و سنگین را طی پانزده قرن پیش از آن ساخته بودند.

خاک بسیار حاصلخیز اطراف، رود نیل و بهره‎برداری از این منبع موجب پیدایش تمدنی غنی شد.

شیفتگی به ابدیت و خلق زندگی پایدار بر معماری باستان حاکم بود. مقابر سلطنتی معابدی برای عبادت فرعون‎های متوفی بود. در حدود ۲۸۰۰ قبل از میلاد، کوه‎هایی مصنوعی از سنگ یا اهرام بر روی اتاق‎های ساخته می‎شد که در آن‎ها جسد کاملاً مومیایی فرعون و دارایی‎های با ارزش او قرار داشت.

اهرام نخستین بناهای یادمانی بزرگ جهان به شمار می‎رفتند که با قطعات بریده شده از سنگ ساخته شده بودند. معبد خونز در کارناک. ویژه گی‎های خاص معماری مصر تاثیر شدیدی بر توسعه سبک کلاسیک داشت و برخی جزئیات معماری آن بر معماری روم نفوذ کرد. هیچ کدام از سبک‎های معماری مصر در خارج از آن کشور تکوین و گسترش نیافت. زیرا سبک معماری مصر برای انطباق با نیازهای فرهنگ‎های فقیرتر اطراف خود بسیار خاص و خیلی محافظه کارانه و غیر قابل انعطاف بود.

خزانه آترئوس در حدود ۱۳۰۰ ق.م از تمدن یونان و معبدی که در پرینیاس بوسیله یونانیان شش صد سال بعد در کرت ساخته شد؛ تفاوت بین پیشرفت و عقب ماندگی قابل مقایسه همسایگان شمالی آن را نشان می‎دهد. اقتباس نماکاری ساختمان‎های مهم با سنگ، کاربرد ستون و تیر سنگی برای معابد و اشتیاق برای احداث ساختمان بزرگ و با ابهت را باید به عنوان مهمترین سهم معماری مصر در جریان اصلی مکتب کلاسیک ارزیابی کرد.

معماری در یونان ۷۰۰ ق.م-۲۰۰ ق.م

 دولت‎های یونان از موقعیت‎شان در کنار دریای مدیترانه و راه‎های تجاری با ارزش مدیترانه سود بردند. و در حدود ۷۰۰ ق.م از لحاظ فکری و نه از لحاظ حکومتی با هم متحد شدند که در آن آزادی اندیشه همراه با رقابت درونی منجر به پیدایش انقلاب فکری و هنری در آن شد.

بالندگی تمدن یونان، جهان غرب را به جریان سیاسی فکری و هنری افکند. که آن را برای مدت ۲۵۰۰ سال به جلو برد. با این حال با پیدایش تفکر منطقی، خدایان ما قبل تمدنی را که یونانیان از گذشته‎ای دور و تاریک داشتند از میان نبرد و خانه‎هایی که برای آنها ساخته شده بود، به نمونه‎ها و معیارهایی برای معماری غرب تبدیل شد.

از ساختمان‎های خشتی و گلی نوعی طراحی جدید معبد پدید آمد. نخستین معابد دارای سقف گلی صاف یا سقف‎های از نی بودند. در قرن ۸ ق.م ابداع قطعات گلی بزرگ سقف؛ ساختن نقشه‎ای به شکل یک مستطیل ساده را با سقف کوتاه و مثلثی که ویژگی مشخصه بناهای کلاسیک است، عملی ساخت.

معماران یونان باستان بیش از دو قرن تلاش کردند تا تنها یک نوع فرم ساختمانی را به کمال برسانند. و در این راستا نوعی معماری خلق کردند که به مدد توان و ظرفیت ماندگار خود بیش از دو هزار سال به عنوان آرمانی جهان باقی ماند.

از بناهای معروف این دوره می‎توان به معبد آپولو در یونان  در ۶۳۰ ق.م که متکی بر تیرهای چوبی بود و شکل اصلی آن به عنوان الگویی برای همه معابد بزرگ برای قرن بعد باقی ماند؛ و معبد آرتمیس در کوزفو  که در آن حضور آشکار سازه چوبی به سازه سنگی تبدیل شد.

هنگامی که یونانیان امپراطوری ایران را در اواسط قرن پنجم ق.م به عقب راندند، تمدن ممتاز آنان عقل و خرد متراکم شده در خود را طی قرنی آکنده از ثروت و قدرت به نمایش گذاشتند. ادبیات، هنر و فلسفه پیشرفت کرد و ساختمان‎های جدید آن سطحی از ظرافت را به نمایش درآمد که اجزای آنها به عنوان الگو و نمونه، تمامی تحولات آتی را در معماری غرب تحت تاثیر قرار داد.

در همان دوره‎ای که دولت شهرهای یونانی دوران کوتاه اوج سعادت و رفاه خود را سپری می‎کردند، برای آیندگان خود نوعی معماری که آن را کلاسیک می‎نامیم خلق کردند.

معماری در امپراطوری روم: ۲۰۰ق.م – ۱۲۰۰م

در حدود ۲۰۰ ق.م لشکریان شهری رم و متحدان ایتالیایی آن، یونانی‎ها را شکست داده و بخاطر ضعف امپراطوری اسکندر پیشروی کردند. توسعه طلبی دوم این سرزمین را به مرکز تمدن و تجمل تبدیل کرد. همزمان با شکل‎گیری امپراطوری مطلقه دوم در قرن نخست قبل از میلاد، کاربرد سنگ های آتشفشانی همراه با آهک، در ساختمان‎سازی انقلاب پدید آورد و معماری کلاسیک را متحول کرد.

معماران رومی نظام معماری را که از یونان اخذ کرده‎ بودند برای استفاده از مادة جدید اصلاح کردند.

امپراطوران، الزامی دموکراتیک را برای نگهداری ساختمان ها و حفظ محبوبیت خود در شهر رم به میراث بردند. ثروت امپراطوری به امپراطوران پی در پی اجازه داد که بناهای وسیع برای سرگرمی مردم و آراستگی شهرها بنا کنند.

شاید معروفترین آنها کولوسئوم  که احداث آن در سال ۷۰ پس از میلاد بوسیله امپراطور و سپاسیان شروع شد. این ساختمان عظیم گنجایش 50 هزار (50000) تماشاگر را برای سرگرمی‎های بی‎رحمانه در آمفی تئاتر داشت.

همچنین بود حمام‎های امپراطور کاراکالا در ۲۱۶ پس از میلاد با ظرفیت ۱۶۰۰ نفر؛ معبد خدایان در پنتئون در ۱۲۰ پس از میلاد که کاملترین تصور و درک را از بناهای بزرگ امپراطوری برای ما ایجاد می‎کند نام برد.

بیزانس " روم شرقی "

هنگام که امپراطوری روم در غرب سرانجام در برابر مهاجمان در ۴۷۶ سر فرود آورد؛ نشان اداری امپراطوری به امپراطور شرقی بیزانس " روم شرقی " فرستاده شد. بیزانتین‎ها خو درا جانشینان نخستین امپراطور روم می‎دانستند. و اگر محدوده جغرافیایی در نظر گرفته نشود، معماری بیزانس تداوم مستقیم سنت کلاسیک است. جنگ در مرزهای شرقی مانع می‎شد که امپراطوران شرقی سرزمین‎های امپراطوری دوباره متحد و یکپارچه شوند. اما امپراطوری ژوستینان در ۵۳۲ قراردادی با ایرانیان امضاء کرد که سربازان او را برای فتح مجدد ایالت‎های از دست رفته در آفریقا و حتی روم آزاد گذاشت.

تاخت و تاز بربرها در غرب و ظهور اسلام در شرق نیروی پیروزی را با یک عقب نشینی طولانی تبدیل کرد، اما طی ۹ قرن بعد عصر با عظمت ژوستینیان در قالب ساختمان‎های کوچک مانند ساختمان آجری گنبد کلیسای آپوستل مقدس در تسالونیک در سال ۱۳۱۵ زنده ماند و تداوم یافت.

از دیگر بناهای معروف این دوره می‎توان به بزرگترین ساختمان امپراطوری شرقی ایاصوفیا  در استانبول، کلیسای سنت دیمتریوس در تسالوتیک در ۴۷۵، با سرستون‎های تزئین شده.

هنگامی که آخرین امپراطوری رومی، استانبول را در سال ۱۴۵۳ ترک کرد معماری کلاسیک بیزانس به پایان رسید اما میراث آن در ساختمان‎های اروپائی شرقی و حتی در ساختمان‎های عثمانی تداوم یافت.

نتیجـه:

باید میان معماری و هنر معماری تفاوت قائل شد که دو مفهوم کاملا مجزا هستند. در معماری منظور ساخت و ساز در راستای انجام وظیفه اجتماعی و خدمت رسانی است. مانند ساختن اماکن مسکونی، عبادتی و یا تحصیلی. اما در هنر معماری تأکید بر استفاده از شاهکارهای هنری و دستاوردهای تزئنیی بر روی دیوارها، سقف، ستونها، پنجره ها و درهاست و حتی باغها و حوض ها نیز به گونه ای با هنر معماری ترکیب می شوند تا تأثیرگذاری بنا بر بیننده بیشتر شود. 

 *منابع و ماخذ در تحریریـه مجله هنر موجود است.