● محل تـولد: اصفهـان
● درگـذشت: ٢٧ خرداد ١٣٩٢ در تهران

زندگی‌نامه، آثـار و سوابق هنری
وی یکی از سرشناس‌ترین نوازندگان تار و سه تار سده اخیر در ایران بود. تقریباً همه اعضای خانواده او با موسیقی آشنایی داشته و در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه به مقام استادی دست یافته بودند. پدر وی شعبان‌خان، علاقه زیادی به موسیقی اصیل ایرانی داشت و علاوه بر تار که ساز اختصاصی او بود، سه ‌تار و سنتور هم می‌نواخت. عموی او غلامرضا سارنگ (سارنج) هم، از نوازندگان کمانچه بود. او توانست با استفاده از تکنیک‌های برجسته در شیوه تارنوازی بسیاری از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران را با تار بنوازد که از جمله آن‌ها نواختن در مایه دشتی و دشتستانی است. استاد جلیل شهناز، از کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعدادش به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد. او در جوانی؛ با حسن کسایی، نوازنده سرشناس نی، آشنا شد که این آشنایی آغاز همکاری بلندمدت آن دو بود. جلیل شهناز از سال ۱۳۲۴، در تهران ساکن شد و با رادیو تهران شروع به کار کرد و در بسیاری از برنامه‌ها به عنوان تک‌نواز شرکت کرد. در کتاب موسیقی‌دانان ایرانی نوشته پژمان اکبرزاده آمده است: شهناز نوازندگی را در رادیو اصفهان از سال ۱۳۲۸ آغاز کرد و در سال ۱۳۳۶ به دعوت سازمان رادیو به تهران آمد و در برنامه‌های گوناگونی مانند برنامه گلها، ارکستر حسین یاحقی و… به عنوان تکنواز و همنواز به فعالیت پرداخت. وی همچنین در گروه یاران ثلاث، همراه با تاج اصفهانی و حسن کسایی و گروه اساتید موسیقی ایران کنسرت‌های بسیاری را در داخل و خارج از ایران اجرا کرد. شهناز در برنامه‌های جشن هنر شیراز نیز حضوری فعال داشت. او در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، محمد موسوی، حسین تهرانی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری، محمد رضا شجریان، حسن زیرک (خواننده بزرگ کرد)، علی‌اصغر شاه‌زیدی، طباطبائی و محمد اصفهانی همکاری نموده است.

او در دهه ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پایور (سنتور)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تنبک) و محمد موسوی (نی) گروه اساتید موسیقی ایران را تشکیل داد و با این گروه، مسافرت‌های متعددی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا داشت. وی در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی انتخاب شد. در ۲۷ تیر سال ۱۳۸٣ نیز، مدرک درجه یک هنری، معادل دکترا، برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد. در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجریان، گروهی که با آن کار می‌کرد را به افتخار جلیل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت.

جلیل شهناز، علاوه برنواختن تار، که ساز اختصاصی او بود، با نواختن ویولون، سنتور و تمبک و آواز – سه تار نیز آشنایی کامل داشت؛ که تمام فایلهای صوتی استاد موجود است. او در درجه استادانی چون یاحقی و پایور می‌نواخت. معروف است که او در شیوه نوازندگی با ساز خود علاوه برنواختن، آواز هم می خواند.

از نگـاه دیگران
نظرات هنرمندان در آیین نکوداشت جلیل شهناز و درویش خان؛ در فرهنگسرای هنر در سال ۱۳۸۵
– حسن کسائی: شناخت موسیقی کار هرکسی نیست. همه موسیقی را گوش می‌دهند و دوست می‌دارند اما کسی که سره را از ناسره تشخیص بدهد و بتواند درک مقاماتی را که استاد شهناز نواخته‌اند داشته باشد بسیار نادر است. همه ساز می‌زنند و همه خوب ساز می‌زنند ولی قدرت نوازندگی و محفوظات و لحظات موسیقی که آقای شهناز می‌دانند و اجرا کرده‌اند، چیزی که در دست همگان باشد نیست. یعنی ردیف موسیقی ایران نیست. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دونوازی خارق‌العاده‌است. من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده‌است.

– محمدرضا شجریان: ساز شهناز در من زندگی می‌کند و من با ساز شهناز زندگی می‌کنم. من تنها خواننده‌ای هستم که خودم را شاگرد جلیل شهناز می‌دانم. ساز این نوازنده بی بدیل، یک ساز آوازی است؛ برخلاف دیگر نوازنده‌ها که ۸۰ درصد سازی می‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازی. جلیل شهناز به بیان واقعی در نوازندگی تار رسیده است؛ چرا که در گیرودار ردیف و تقلید از دیگران نماند و مانند آبشاری خروشان در جریان است.

– داریوش پیرنیاکان: جلیل شهناز هنرمندی است که زوایای بسیاری در سازش نهفته‌است. وی علاوه براشراف کامل بر ردیف و رموز آن، ویژگی منحصربه‌فردی دیگری نیز داشت. جواب آوازهای شاهکار و بی نظیر، استفاده از تمام امکانات ساز، نواختن بسیاری از گوشه‌های مهجور، رعایت جمله‌بندی در نوازندگی از جمله ویژگی‌های نوازندگی جلیل شهناز است.

– پرویز یاحقی: شهناز دفتر تار را بست

یک عمر توان به ساز دمساز شدن
وز ساز نواختن سرافراز شدن
صد سال توان به تار مضراب زدن
اما نتوان جلیل شهناز شدن

– محمدرضا شجریان پس از درگذشت جلیل شهناز گفت: استاد جلیل شهناز در من شور و عشق آفرید و من با صدای تار شهناز بدین جا رسیدم و کلمه استاد فقط لایق شهناز و استاد جلیل شهناز را بسان حافظ که تکرار ناشدنی ا‌ست و با احترام به تمام نوازندگان تار پس از استاد شهناز باید دفتر تار ایران بسته شود.

– پس از درگذشت جلیل شهناز، رامیز قلی‌اف نوازنده برجسته تار در جمهوری آذربایجان پیام تسلیتی به همین مناسبت از طریق سفارت جمهوری اسلامی ایران ارسال نمود.

آثـار
– آلبوم: عطرافشان – با تمبک محمد اسماعیلی – زبان تار – با تمبک جهانگیر ملک و …
– کتاب: گل‌های جاویدان – پانزده قطعه برای تار و سه تار – نت نگاری: هوشنگ ظریف. انتشارات سرود، تهران، ۱۳۷۹
– حضور در برخی شماره‌های مجموعه آلبوم: آشنایی با شیوه آواز استاد غلامحسین بنان
– غم‌زده – همایون خرم، جلیل شهناز، امیرناصر افتتاح
– پانزده قطعه برگزیده برای تار
– تار و ترمه
– شور و زندگی
– عشق و زندگی
– انتظار دل، خلوت گزیده – با صدای استاد محمدرضا شجریان
– نرگس مست – با صدای حسام الدین سراج
– سکوت – با صدای ایرج بسطامی
– گل من – با صدای ایرج (حسین خواجه امیری)
– تمنای وصال – با صدای عبدالحسین مختاباد
– کنسرت اساتید موسیقی ایران – با صدای شهرام ناظری و اجرای گروه اساتید موسیقی ایران
– کرشمه نرگس – با صدای سیامک شجریان، برادر استاد محمدرضا شجریان
– شمع لرزان – اسدالله ملک، جلیل شهناز، منصور صارمی، جهانگیر ملک
– دل شیدا – باصدای شهرام ناظری و اجرای گروه اساتید موسیقی ایران
– دفتر تار
– افتخار آفاق
– باغ نوا
– رهاورد
– زبان تار
– آوای جان
– آوای شهناز
– قطره شبنم – اسدالله ملک، منصور نریمان، مجید نجاحی، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، فضل‌الله توکل، جهانگیر ملک
– حماسه ایران – ادیب برومند، جلیل شهناز، پرویز یاحقی، جهانگیر ملک
– چهارباغ – گروه اساتید موسیقی ایران
– نوبهار – با صدای علی رستمیان
– دل من – با صدای علی رستمیان)
– یاران زنده‌رود – جلال‌الدین تاج اصفهانی
– به اصفهان رو – جلال‌الدین تاج اصفهانی
– موج آتش – همایون خرم، جلیل شهناز، امیرناصر افتتاح
– صد سال تار – هنرمندان مختلف از جمله جلیل شهناز، محمدرضا لطفی و…
– چهار مضراب
– شب مهتاب – با صدای علی رستمیان
– نغمه نوروزی – با صدای علی رستمیان
– راز – جواد معروفی، پرویز یاحقی، جلیل شهناز، جهانگیر ملک، محمد اسماعیلی
– مهر – پرویز یاحقی، جلیل شهناز، امیرناصر افتتاح
– نوید بهاری
– شهناز شهنواز
– پانزده قطعه برای تار
– در سکوت باغ – همنوازی با حسن کسایی