بررسی توصیفی موسیقی و موسیقی‌درمانی بر روی انسان‌ها

 آنجا که سخن باز می ماند، موسیقی آغاز می شود. (هانریش هانیه). نژاد ها بی شمارند. اما زبان و روح یکی است: زبان عشق.

موسیقی نوعی زبان عشق است. کاربرد موسیقی برای درک زیبایی و سلامت زندگی اجتناب ناپذیر است.

از بدو خلقت انسان، نیازهای متنوعی (اعم از جسمی و روانی) با او همراه بوده که برای برآورده ساختن این نیازها سازگاری با محیطش به ابزارهایی نیاز داشته است .

هنر به عنوان یکی از وسایل اولیه سازگاری بشر در خدمت نیازهای کمال جویی و زیبا طلبی و از طرف دیگر، آرام بخش ناراحتی ها و سختی های زندگی او بوده است. موسیقی شکلی از هنر است که احساس، عاطفه، ادراک و شناخت انسان را بدون نیاز به تکلم و زبان منتقل می کند .

استفاده بشر از موسیقی، امری آسان و قابل دسترس بوده است، چون ریتم و ملودی، به عنوان دو رکن اساسی موسیقی، در سرشت انسان وجود داشته و آواگرایی ها و حرکات ریتمیک نیز نیازی به تکلم نداشته است. از این رو در بیشتر قبایل ابتدایی مراسم و آیین های مختلف، موسیقی هایی که وسیله ای برای ابراز همبستگی و از بین بردن ترس ها و غم ها و ایجاد آرامش و شادی و اراده در بین افراد قبیله بوده برگزار می شده است .

موسیقی زبان آرزوها، انتظارها و عواطف بشری است. و هر قوم و ملتی بر حسب ویژگی های عاطفی و فرهنگی خود، موسیقی خاصی دارد. با درک موسیقی، عواطف زیبا، همدردی و تفاهم هم بیشتر قلبی میسر خواهد شد.

نغمه های موسیقی برحسب ترکیب فواصل و ریتم دارای ارتعاشات خاصی هستند که با تحریک ارتعاشات سلول های عصبی احساس و انگیزه ای را تقویت، تضعیف و یا منتقل می سازند.  اگر چه فواید درمان با موسیقی از دوران های قبل مطرح بوده است، اما تا قبل از اینکه در قرن اخیر به عنوان یک رشته تخصصی شناخته شود خوب معرفی نشده است.

موسیقی شفابخش است و هریک از ما می توانیم از آن برای تقویت جسم و روح  و جان استفاده کنیم . تأثیر موسیقی و صوت بر هر یک از ما متفاوت است. ولی بهر حال روی ما اثر می گذارد. برای درمان  با موسیقی، خودمان باید در این امر مشارکت کنیم. که این امر مستلزم  چیزی فراتر از گوش دادن حرف به موسیقی با پر کردن وقت اضافی زندگی است.

موسیقی باید بتواند زبان و روح ملی را تقویت کند. موسیقی در حیات و زندگی فردی از همان آغاز کودکی و زندگی شیر خوارگی و گهواره ای با نوای لالایی مادر آغاز می شود و سیر خود را در مراحل مختلف زمان ادامه می دهد. موسیقی ایران،  تاریخی بس طولانی دارد. زمان حضرت زرتشت  موسیقی با سرود و آهنگ همراه بوده است که هدف از این موسیقی انتقال گفتار نیک ، پندار نیک و کردار نیک بوده است .

بطور کلی موسیقی قدیم ایران ریشه ای بسیار عمیق در فرهنگ تستی ایران داشته است.

تاریخچه موسیقی

نخستین نشانه های مشخصی توسعه و رونق موسیقی را در حدود بین النهرین و نزد اقوام سومری، آشوری و بابلی یافته اند. و قدمت آن به بیش از سه هزار سال پیش از میلاد می رسد. بعد از آن نوبت به چین و مصر رسید که در حدود هزار سال پیش از میلاد موسیقی داشتند. کره نیز برخلاف ژاپن از مراکز قدیمی موسیقی و نخستین بار امپراطور قومی قریب پنج هزار سال پیش از میلاد موسیقی چین را تدوین کرد. و در مغرب زمین  یونان بیش از قوم بوده و از حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد موسیقی در آنجا رواج داشت. قدمت موسیقی در ایتالیا به ۳۰۰ سال پیش از میلاد می رسد. و اقوام سفید پوست که در آسیای غربی، آفریقای شمالی، اروپای شرقی هستند، تمدن قدیم را بوجود آوردند و در جامعه های شکارچی و کشاورزی، نمایش بدون موسیقی وجود ندارد.

در این جامعه ها بر خلاف موسیقی ما به ریتم بیشترین اهمیت می دهند و این ریتم یا وزن بطور محسوسی پیچیده تر و با معنی تر از سمفونی های والاست. در جامعه هایی که اقتصاد غیر تولیدی دارند موسیقی بر پایه های ملودی و ریتم ساخته می شود. این عقیده دموکریت دانشمند یونانی که انسان خواسته است آواز پرندگان را تقلید کند و به این دلیل به موسیقی پرداخته است، فقط تا اندازه ای درست است. گیسوی انسان قدیمی ترین ابزار موسیقی است. در جامعه های ابتدایی آوازها همیشه تک صدا هستند کهن ترین نوع، اپرا است که سرپرست گروه میخواند و دیگران پس از کمی آنرا تکرار می کنند.

تاریخچه پیدایش موسیقی درمانی

تاریخچه استفاده از موسیقی به عنوان روشی برای درمان به زمان ارسطو و افلاطون باز می گردد. از آن زمان به بعد رگه هایی از استفاده از استفاده از اصوات و آهنگ ها برای درمان بیماریهای مختلف بکار رفته است. اما در قرن بیستم فکر رسمی استفاده از موسیقی برای درمان مصدومین جنگ جهانی اول آغاز شد. و هر چند استفاده از این روش درمانی با مشکلاتی همراه بود. که با قدم هایی که برداشته شد بتدریج این شاخه درمانی تکامل یافت و انجمن های متعددی تشکیل گردید. بطوری که در سال ۱۹۴۴ اولین برنامه آموزش موسیقی درمانی در جهان در دانشگاه میشیگان آغاز شد.

در سال ۱۹۵۰ انجمن موسیقی درمانی آغاز به کار کرد. در سال ۱۹۷۱ انجمن موسیقی درمانی آمریکا یا AAMT آغاز به کار کرد. در سال ۱۹۸۵ فدراسیون جهانی موسیقی درمانی در سطح بین المللی به ثبت رسید. انجمن موسیقی درمانی ایرانی نیز با اهداف بالا بردن سطح آگاهی افراد از فرآیند موسیقی درمانی و فواید آن و بالا بردن امکانات تخصصی برای استفاده از این شیوه درمانی فعالیت خود را آغاز کرده است.

موسیقی و درمان

از ابتدای تاریخ ، بشر از موسیقی برای شفای بیماران استفاده می کرده است. برای مثال: ریتم طبل ها در مراسم شفابخش جادوگران و درمان گران نقش مهمی داشته است .

ارسطو می گوید : از موسیقی می توان در بسیاری از شئون زندگی، تربیت، سرگرمی، درمان، اوقات فراقت و تعدیل احساسات و عواطف استفاده کرد. فارابی موسیقی را با سه خاصیت مطرح می ساخت:

احساس انگیز، نشاط انگیز، خیال انگیز و یا تحت شرایطی که هر سه خصوصیت را دارا می باشد.

امروزه از تأثیر و فواید موسیقی در مراحل مختلف رشد و زندگی انسان (از دوره جنینی تا سالمندی) گیاهان و جانوران سخن به میان می آید. و از تغییرات آن بر روی سیستم های حسی، حرکتی، هیجانی ـ عاطفی، ترشح غدد،  هوشیاری و آگاهی و شناخت فرد بحث می شود.

مقدمه ای بر موسیقی درمانی

موسیقی درمانی یک رشته جدید است. و فقط بمدت پنجاه سال است که بعنوان یک تخصص کلاسیک و حرفه ای توسعه پیدا کرده است. بطور خلاصه در موسیقی درمانی با استفاده از موسیقی، که یک رسانه هنری خلاق است، به افرادی دارای مشکلات گوناگون، به منظور دستیابی به بهداشت روانی و جسمی آنان کمک می شود .

موسیقی درمانی در درمان افرادی که ناتوانی های مختلف از جمله عقب ماندگی ذهنی، تأخیر یافتگی رشدی، معلولیت جسمی، بیماری روانی و … داشته اند، بطور موفقیت آمیزی جواب داده است .

موسیقی درمانگر، اهداف و مقاصد را بر اساس نیازهای خاص درمانجو دنبال می کند. فنون مختلفی برای پیشبرد اهداف استفاده می شود. برای مثال، آواز خواندن می تواند به افراد مبتلا به بیماری آلزایمر کمک کند. تا حافظه دراز مدت آنها را به کار اندازد. نواختن آلات موسیقی با همسالان یا درمانگر می تواند مهارتهای میان فردی را افزایش دهد و کارکردهای اجتماعی را بهبود بخشد. از همه مهمتر اینکه افراد احساساتشان را در روشی مطمئن و لذت بخش بوسیله نواختن موسیقی، گوش کردن به موسیقی و رقصیدن به همراه موسیقی بیان می کنند .

البته موسیقی درمانی فقط در خدمت افرادی که دارای انواع مختلف ناتوانی ها هستند به کار برده نمی شود. بلکه در شرایط مختلف پزشکی نیز سودمند است. از جمله کاهش فشار روانی یا درد زایمانو  توانبخشی بیماران سکته ای. مسأله عمده که در اینجا برای درمانگر مطرح است کاهش درد و تحمل آن در شیوه درمان است و یا کمک به بیمار برای دستیابی به کارکردهای بهینه جسمس و روحی . موسیقی درمانی رشد فزآینده ای در کشورهای مختلف جهان و در عرض سال های اخیر داشته است. و کارهای درمانی متعددی توسط موسیقی درمانگران صورت پذیرفته است. و این امر تأکید گردیده که اساساً موسیقی در درمان اشخاص مبتلا به وضعیت های مختلف پزشکی کارآیی بسیاری دارد.

چهار رکن موسیقی

موسیقی دارای چهار رکن است:

ریتم یا ضرب یا ملودی یا هماهنگی و لحن ، تیر یا رنگ آمیزی. این ها ابزار یا مواد و مصالح کار هر تضنیف می شود. اغلب مورخان در این نکته هم عقیده هستندکه در هر جا هنر موسیقی به منشاء ظهور رسید، ابتدا با ریتم یا ضرب شروع شده است. تأثیر زدن یک ضرب مهیج و شهوت انگیز به قدری سریع و آنی است که به حکم غریزه به ما ثابت می شود. ضرب اولین چیزی بوده است که بشر در موسیقی ابتکار کرده است و اگر ما  به قوای غریزی خود آگاه باشیم می توانیم موسیقی قبایل وحشی را برای اثبات همین موضوع مورد توجه قرار دهیم. موسیقی قبایل وحشی تا همین امروز چیزی جزء ضرب نیست. ارتباط زیادی که بین آثار خبری و حرکات بدنی موجود است، خود دلیلی قانع کننده ای است برای اینکه ریتم و ضرب نخستین ابتکار بشر در موسیقی بوده است.

تعریف موسیقی

موسیقی عبارت است از اصوات و آهنگ هایی که در روان آدمی تحرکی ایجاد کرده که به واسطه آن احساس شادی، یا اندوه می کند. و به عبارتی دیگر موسیقی فن ایجاد آهنگ هایی است که به صورت موقت و مصنوعی می تواند شادی و اندوه را تولید کند. این آهنگ ها به دو بخش تقسیم می شوند:

آهنگ های طبیعی: همانند نغمه و جویبار و آبشار، صدای وزش ملایم باد در میان شاخ و برگ درختان، نوای پرندگان .

 آهنگ های غیر طبیعی: همانند آنچه که توسط بشر ساخته می شود و دارای زیر و بم و ارتعاشات گوناگون است.

*منابع و ماخذ در تحریریـه مجله هنر موجود است.