● محل تـولد: مشهد
● درگـذشت: ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در تهران
● وب سایت: www.mohammadrezashajarian.com
زندگی‌نامه، آثـار و سوابق هنری
وی خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز کرد. در آن دوران، با توجه به استعداد و صدای خود، تحت تعلیم پدر که خود قاری قرآن بود، پرورش صدای خود را شروع کرد. در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. در سال ۱۳۳۸، به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم از دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد. استاد شجریان در سال ۱۳۴۰، با فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر و یک پسر بنام همایون است که هم اکنون از خواننندگان بنام و مشهور است. محمدرضا شجریان، در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و از سال ۱۳۴۶ در کلاس اسماعیل مهرتاش حضور یافت. همچنین برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. او از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد. او تا سال ۱۳۵۰، بخاطر این‌که پدرش می‌خواست خانوادهٔ آنها(شجریان) بیشتر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شود، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی‌اش را داد. وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت.
در ۱۳۵۰، با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. در سال ۱۳۵۱، در برنامه گل‌ها با نورعلی‌خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲، نزد عبدالله دوامی کلیهٔ ردیف‌های موسیقی و شیوه‌های تصنیف‌خوانی را فرا گرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، مرکز حفظ و اشاعۀ موسیقی را به سرپرستی داریوش صفوت بنیان نهاد. در آن زمان شجریان تصنیف داروَگ را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود اجرا کرد. تصنیف داروَگ از اولین تصنیف‌هایی است که در آن شعر نو به‌کارگیری شده است. از جمله تصنیف‌های شجریان که به زبان محاوره‌ای هستند، می‌توان به تصنیف مگه نه؛ با شعر بیژن سمندر و آهنگ عطاءالله خرم اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده است.
محمدرضا شجریان، شیوه‌های آوازی قمرالملوک وزیری، اقبال‌السلطان، تاج اصفهانی، میرزا ظلی، ادیب خوانساری، حسین قوامی و غلامحسین بنان را روی صفحات و نوارها بدقت دنبال کرد. از سال ۱۳۵۴، تدریس هنرجویان را در رشتهٔ آواز در دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران شروع و در سال ۱۳۵۸، با تعطیلی این رشته کار تدریس خود را پایان داد. اجرای زندهٔ راست پنجگاه در سال ۱۳۵۴، در جشن هنر شیراز، به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، بسیار مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست پنجگاه به‌ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه درحال فراموش شدن بود. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶، در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. او در اسفندماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل‌آواز را بنیان‌گذاری کرد.
استاد محمدرضا شجریان، در ۱۳۵۷، همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی همانند رادیو، بدلیل پخش آهنگ‌های مبتذل و تشویق به فرهنگ کاباره‌ای ادامه نداد. البته سایر هنرمندان گروه‌های شیدا و عارف و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، همچنین هوشنگ ابتهاج نیز پس از واقعهٔ ۱۷ شهریور به نشانهٔ اعتراض از رادیو خارج شدند. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی، کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیشتر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به همراه شهرام ناظری، در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را برعهده گرفتند که بیشتر محتوای آنها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب‌نورد: برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی: آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری می‌شد. یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش ۶ که امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود بود که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸، در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی احرا شد. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده: ایران ای سرای امید، که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی است در همان کنسرت اجرا شده است. البته در آن زمان گروه، به فکر ضبط اجرا نبود و ضبط این اثر به صورت اتفاقی توسط کیوان ابتهاج، پسر هوشنگ ابتهاج اتفاق افتاد. استاد شجریان، از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح شده‌اند و با تغییر نام توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر شده‌اند. از این آثار چاووش‌های ۱(به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده‌اند.
سایت انجمن آسیا، وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، روزنامهٔ ونکوور سان، او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و همچنین رادیوی عمومی ملی(NPR)، در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده است.
وی بنیان‌گذار گروه شهناز و ابداع کننده چند ساز موسیقی است. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته و دعای ربنا، معروف‌ترین تلاوت‌های قرآنیِ اوست. این دعا، سال‌های متمادی، در هنگام افطار ماه‌های رمضان، از صدا و سیما پخش شد. این اثر توسط سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده است.
خوانندگان سرشناسی چون: ایرج بسطامی، شهرام ناظری، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش و پسرش همایون، از شاگردان شجریان هستند. وی در سال ۱۳۵۸، دعای ربنا، را با تلاوت برخی آیات قرآن که آنها را با صوت و همراه با مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو ایزان در ماه رمضان بودند. در فاصله سال‌های دههٔ ۱۳۶۰، شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق(ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا و جان عشاق بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد، به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دههٔ ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت.
پس از سال ۱۳۶۸، به همراه داریوش پیرنیاکان و جمشید عندلیبی، به اجرای کنسرت در آمریکا و اروپا پرداخت. آلبوم‌های پیام نسیم، سرو چمان، یاد ایام و… حاصل این همکاری بود. این گروه در سال بعد، کنسرت‌هایی را برای جمع‌آوری کمک از سرتاسر دنیا به منظور حمایت از زلزله‌زدگان رودبار برگزار کرد. در این کنسرت‌ها، تصنیف‌های قدیمی بازخوانی شده و تصنیف‌های جدید عمدتاً توسط خود استاد ساخته شده‌اند. آلبوم‌های دل مجنون و آسمان عشق با همکاری گروه آوا و نیز دلشدگان با آهنگ سازی حسین علیزاده در این سال‌ها منتشر شدند. تمامی قطعات مجموعه دلشدگان، در فیلمی به همین نام به کارگردانی علی حاتمی به کارگیری شدند. استاد شجریان، در سال ۱۳۴۰، در سن ۲۱ سالگی و زمانی که معلم بود با خانم فرخنده گل افشان که وی نیز معلم دبستان بود آشنا شد و آنها در شهر قوچان پای سفره عقد نشستند و یک سال بعد یعنی در ۲۹ مرداد ۱۳۴۱، جشن عروسی خود را در مشهد گرفتند و زندگی مشترک را آغاز کردند. حاصل ازدواج محمدرضا شجریان و فرخنده گل افشان یک پسر و سه دختر بوده است. همایون شجریان، پسر محمدرضا شجریان و همسر اولش فرخنده گل افشان است که راه پدر در موسیقی را ادامه داده و از خواننده های به نام و مشهور در ایران می باشد که در زمینه سنتی فعالیت بسیاری داشته است. دختران استاد: فرزانه شجریان، افسانه شجریان و مژگان شجریان نام دارند . ایشان پس از جدایی از فرخنده گل‌افشان، در حدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱، با کتایون خوانساری ۲۶ ساله ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم آئها پسری بنام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا متولد شده است. از نکات جالب توجه باجناق بودن محمدرضا شجریان و همایون شجریان پسرش است؛ که گیتا خوانساری، همسر همایون شجریان، خواهر کتایون خوانساری می باشد.
استاد در سال ۱۳۷۱، با همکاری گروه آوا آلبوم: آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج، در قالب آلبوم: چشمه نوش به بازار عرضه شد. شجریان مدتی بعد آلبوم‌های: بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودش با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ می‌باشند را منتشر کرد. آلبوم: قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم: یاد ایام، حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بوده و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام، در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم: رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵، نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان: در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶، آلبوم‌های: معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند، که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم: شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم: شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی، در این اثر به هنرمندی پرداخته است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند. استاد محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد.
شجریان با همکاری حسین یوسف‌زمانی، آلبوم: بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد که این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم: زمستان است، بر اساس شعر زمستان اثر: مهدی اخوان‌ثالث اجرا شده است. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱، دو آلبوم: بی‌تو بسر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند. این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲، نیز جهت کمک به زلزله‌زدگان بم، کنسرتی را در تهران برگزار کردند که با نام: هم‌نوا با بم شناخته می‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژهٔ باغ هنر بم، که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد. شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های: ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهارنفر با یکدیگر همکاری نکردند. از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نامهای: غوغای عشق‌بازان(آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا(آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر استاد شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند. شجریان اکنون به همراه پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعهٔ موسیقی اصیل و سنتی ایرانی می‌پردازد. پس از برگزاری کنسرت شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی کرد.
او در سال ۱۳۸۷، یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز(نوازندهٔ نامی تار)، گروه شهناز نامید. از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان، دختر او و مجید درخشانی نوازنده تار و سه تار اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته است. یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آنها ویژگی‌هایی دارند که آنها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولون می‌کند. در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان، به همراه گروه شهناز، یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن می‌باشد که به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شد. مجید درخشانی، سرپرست گروه شهناز، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
آلبوم‌های: بی‌تو بسر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست، همگی در دههٔ ۱۳۸۰ توسط شرکت دل آواز منتشر شدند. استاد آلبوم صوتی: مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری: تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی می‌باشد. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری؛ یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.
سال ۱۳۹۱، شجریان به تبریک زادروز بهرام بیضایی، به خانهٔ وی در کالیفرنیا رفت؛ و بهار سال بعد در آواخوانیِ آرش بیضایی در دانشگاه استنفورد حضور یافت. در سال ۱۳۹۴ حسین نوش‌آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت ممنوعیت قانونی دارد. شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد. محمدرضا شجریان در پیام ویدیویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵، با چهره‌ای دگرگونه و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت‌ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند. بیضایی از پسِ مشاهدهٔ این ویدیو متأثّر شد و شعری برای شجریان سرود که در زادروزش در یکُمِ مهرماه ۱۳۹۵ با این مطلع منتشر شد: روزِ غم باز به نوروز اُفتاد دشمنِ عشق چُو پیروز اُفتاد!
چند روز بعد، روز پنجم مهر، آلبوم طریق عشق منتشر شد.
کنسـرت‌ها
۱۳۹۳ – تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در کشورهای مختلف با عنوان سرگشتگان عشق
۱۳۹۲ – اجرای رنگ‌های تعالی به همراه برادران پورناظری
۱۳۸۹ – تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در آمریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و… که از میان آنها کنسرت در دبی، سالن شیخ راشد (فوریه ۲۰۱۱) توسط شرکت دل آواز به بازار آمده است و کنسرت در لندن به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شده است.
۱۳۸۷ – کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش خوان): اجرای زنده آلبوم‌های رندان مست و مرغ خوش خوان در تهران (پاییز ۱۳۸۷) به همراه گروه شهناز، این کنسرت مدتی بعد از انتشار آلبوم‌های استودیویی اش به صورت تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمد.
۱۳۸۶ – کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، شامل دو بخش به نامهای سخن عشق و غوغای عشق‌بازان، اجرا به همراه گروه آوا، انتشار توسط شرکت دل آواز در سال ۱۳۸۷
۱۳۸۴ – اجرای زنده آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر در تهران (پاییز ۱۳۸۴) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
۱۳۸۲ – کنسرت هم‌نوا با بم، اجرا در تهران جهت کمک به زلزله‌زدگان بم و همدلی و همدردی با مردم شهر بم، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، این کنسرت در قالب آلبوم تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمده است.
۱۳۸۱ – اجرای زندهٔ آلبوم فریاد در لس آنجلس (پاییز ۱۳۸۱) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
۱۳۷۹ – اجراهای زندهٔ آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر در اروپا، آمریکا و کانادا (زمستان ۱۳۷۹)، اجرای کالفرنیا در آلبوم صوتی زمستان است منتشر شده است.
۱۳۷۷ – اجرای ارکستر ملی ایران با نود و سه نوازنده به رهبری فرهاد فخرالدینی و آواز محمدرضا شجریان در باغ موزه چهلستون در تیرماه سال ۱۳۷۷ با حضور حسن کسایی، شاه زیدی و فریدون مشیری و علی تجویدی به عنوان مهمانان افتخاری.
۱۳۷۳ – آلبوم قاصدک به همراه پرویز مشکاتیان و همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، این آلبوم هرگز به صورت رسمی و با کیفیت مناسب ارائه نشد.
۱۳۷۱ – اجرای زندهٔ آلبوم یاد ایام در آمریکا به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان، اولین اثر با حضور همایون شجریان، این اثر در آلبوم صوتی یاد ایام به بازار آمده است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته است.
۱۳۷۰ – اجرای زندهٔ آلبوم پیام نسیم در سوئیس به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و مرتضی اعیان، آهنگ سازی تمامی قطعات را نیز خود محمدرضا شجریان بر عهده داشته است، این اثر در آلبوم صوتی پیام به بازار آمده است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته است.
۱۳۵۶ – اجرای زندهٔ آلبوم چهره به چهره در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۶) به همراه گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ سازی محمدرضا لطفی، این اثر در آلبوم صوتی چهره به چهره انتشار یافته است.
۱۳۵۴ – اجرای زندهٔ آلبوم راست پنجگاه در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۴) به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، از اولین و از مهم‌ترین کنسرت‌های باحضور شجریان، این اثر در آلبوم صوتی راست پنجگاه انتشار یافته است و فیلم آن نیز در همان زمان توسط تلویزیون پخش شده است.
خوشنویسی
محمدرضا شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد. او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و سید حسین میرخانی پرداخت. او در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق است. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹، آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوشنویسان معاصر به نمایش گذاشت.
تلاوت قـرآن
محمدرضا شجریان اولین بار نزد پدرش، حاج مهدی شجریان، که خود از قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت. او برای اولین بار در ۱۲ سالگی، به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. وی تا قبل از سال ۱۳۴۶، که به تهران مهاجرت کرد، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواند. پدر او با آواز خواندن پسرش موافق نبود و محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام: سیاوش بیدگانی آواز خواند. پس از این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازندهٔ نامی سه‌تار ملاقات کرد؛ رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند. پس از آن محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه داد. وی در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد. همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، محمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورد. در سال ۱۳۵۸، چهار آیه از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات که تمامی آنها با واژهٔ «ربنا» شروع می‌شدند، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا، به همراه مناجات مثنوی افشاری(این دهان بستی دهانی باز شد) با صدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند.
یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی‌دی مجزا، شامل: به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲ انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت‌های محمدرضا شجریان بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از وفات پدرش، حاج مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد. همچنین فیلمی از قرائت قرآن محمدرضا شجریان در مراسم پدرش بر روی فضای مجازی منتشر شده است که در آن بخشی از سورهٔ الرحمن را تلاوت می‌کند. البته این فیلم ناقص بوده و کامل آن منتشر نشده است و تنها فیلمی است که مربوط به قرائت قرآن محمدرضا شجریان در دسترس می‌باشد.
سازهای ابداعی
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در سال ۱۳۹۰، در نمایشگاه در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و… این نمایشگاه در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید. این سازها در کنسرت‌های محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یا برادران پورناظری استفاده می‌شوند. مرغ خوش خوان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و رنگ‌های تعالی از جمله آثاری هستند که در آنها بخشی از سازهای ابداعی استفاده شده‌اند.
پروژه باغ هنر بم
بعد از زلزله بم، در دی ماه ۱۳۸۲ محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله‌زده بم در تهران، چند نوبت به اجرای کنسرت هم‌نوا با بم پرداخت، او عواید کنسرت‌ها و فروش لوح‌های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه‌گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با سنگ‌اندازی برخی مسوولین شجریان از ادامه این کار دلسرد و از این کار کنار کشید، او در نامهای به رئیس شورای شهر وقت در سال ۱۳۸۸ نوشت: ماه‌ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه‌ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری‌های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسماً این پروژه را به همان شورا تحویل می‌دهیم. مشخصات پروژه باغ هنر بم عبارت است از: واقع شده در جنوب غربی شهر بم، با ۷ هزار مترمربع زیربنا با در نظر گرفتن سازه‌هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری‌ها، کتاب‌خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات. به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تأکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه‌ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال ۱۳۸۲ آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه‌ای تازه در بین ساکنان بم، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود. مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک‌هایی مالی کردند.
قدردانی و جـوایز
جوایز یونسکو و گرمی
استاد شجریان، در سال ۱۳۷۸، موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال، به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان، خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال ۲۰۰۶، نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کردند. محمدرضا شجریان، ۲ سال به خاطر آلبوم‌های: فریاد و بی تو به سر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی شد. جایزه گرمی معتبرترین جایزه موسیقی در آمریکا استد. هرساله ۵ کاست از بخش موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می‌گردند.
نشان شوالیه
نشان شوالیهٔ ملی لیاقت، در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳، مطابق با ۲۳ ژوئن ۲۰۱۴، در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده‌اند ثبت شد. در این آیین؛ کنار شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی حضور داشتند. محمدرضا شجریان و شهرام ناظری، تنها خوانندگان ایرانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند.
جایزه بیتا
از محمدرضا شجریان به عنوان استاد آواز ایرانی، در مراسم متعددی تجلیل شده است از جمله در جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹، مراسمی با نام: سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن جایزه بیتا به دست بنیان‌گذار آن: بیتا دریاباری، که همسر سابق امید کردستانی یکی از مدیران ارشد شرکت گوگل است به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید. در این مراسم جایزه بیتا به محمدرضا شجریان که طی سالیان متمادی کنسرت‌های زیادی را در داخل ایران و کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا برگزار کرده است به دلیل تلاش فراوانش برای حفظ و ترویج موسیقی ایران اهدا شد. در این مراسم محمدرضا شجریان، پس از دریافت جایزه پشت تریبون قرار گرفت و ضمن تشکر از دانشگاه استنفورد و بیتا دریاباری، به سوالات جمع حاضر در سالن که بیشتر ایرانی بودند پاسخ داد. جایزه بیتا، را بخش مطالعات ایرانی دانشگاه استنفورد بنیان نهاده است و در نخستین سال، سیمین بهبهانی، نویسنده و غزل‌سرای معاصر ایرانی این جایزه را دریافت کرده بود. از دیگر مشاهیری که جایزه بیتا به ایشان رسیده می‌توان هوشنگ سیحون و بهرام بیضایی و احسان یارشاطر را نام برد.
محتوای آثـار
بیش تر آوازها و تصنیف‌های اجرا شده توسط محمدرضا شجریان، گزیده‌ای بوده از سروده‌های شاعران بزرگ ایران چون: سعدی، حافظ، مولوی، باباطاهر، خیام، عطار و برخی تصنیف‌های قدیمی با مضامین عاشقانه و اجتماعی. وی همچنین، در برخی کنسرت‌ها و کارهای جدیدتر خود از شعر نو شاعرانی چون: فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان‌ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده است. از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو. همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در اثر مشهور به دعای ربّنا خوانده است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و سیمای ایران پخش می‌شد. همچنین بعد از درگذشت پدرش که از اساتید و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت‌های قرآن خود را با عنوان به یاد پدر در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد.
خوانندهٔ تیتراژ فیلم
۱۳۷۰ – دلشدگان
۱۳۸۱ – ابجد
۱۳۸۴ – زمستان است
شاگردان
استاد محمدرضا شجریان در زمینهٔ آواز شاگردان بسیاری را تعلیم داده است که برخی از معروف‌ترین آنها عبارت اند از:
– شهرام ناظری
– سینا سرلک
– حسام‌الدین سراج
– مظفر شفیعی
– قاسم رفعتی
– همایون شجریان
– ایرج بسطامی
– علی رستمیان
– محسن کرامتی
– علی جهاندار
– حمیدرضا نوربخش
آلبـوم‌ها
– چهره به چهره
– گلبانگ شجریان
– چاووش ۱ (به یاد عارف)
– چاووش ۲
– چاووش ۳
– چاووش ۶(سپیده)
– چاووش ۷
– چاووش ۹(جان جان)
– راز دل(خون جوانان وطن)
-خلوت‌گزیده
– انتظار دل
– پیوند مهر
– آستان جانان
– سرّ عشق(ماهور)
– نوا(مرکب‌خوانی)
– دود عود
– دستان
– ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ
– پیام نسیم
– دل مجنون
– سرو چمان
– آسمان عشق
– دلشدگان
– دیلمان
-رباعیات خیام
– چشمهٔ نوش
– بهاریه
– یاد ایام
– جان عشاق
– گنبد مینا
– پیغام اهل دل(همایون‌مثنوی)
– در خیال
– رسوای دل
– عشق داند
– شب وصل
– معمای هستی
– شب، سکوت، کویر
– آهنگ وفا
– آرام جان
– بوی باران
– زمستان است
– بی تو به‌سر نمی‌شود
– فریاد
– هم‌نوا با بم
– جام تهی
– ساز خاموش
– سرود مهر
– غوغای عشق‌بازان
– کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا
– آه باران
– زبان آتش
– رندان مست
– مرغ خوش‌خوان
– کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی
– کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز – رندان مست و مرغ خوش‌خوان
– رنگ‌های تعالی
– طریق عشق
