«انیمیشن و زندگی روزمره؛ از دریچه مطالعات فرهنگی» اثری پژوهشی به قلم محمدعلی صفورا عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت مدرس است که به انیمیشن تلویزیونی در ایران می‌پردازد.
به گزارش مجله هنر، امروز بیش از نیم قرن از ساخت نخستین انیمیشن ایرانی (ملانصرالدین: اسفندیار احمدیه، ۱۳۶۶) می‌گذرد. صرف نظر از پاسخ به این سوال که آیا امروز پویانمایی در کشور ما به پیشرفتی متناسب با ۶۰ سال قدمت خود رسیده است یا خیر، می‌دانیم حوزه مبحث این رسانه در محافل علمی و دانشگاهی از مرحله مقدماتی و فنی عبور کرده و به مباحث نظری و حتی مطالعات میان رشته‌ای و حوزه‌های مرتبط با علوم انسانی رسیده است. این تغییر و تحول علاوه بر مطرح کردن موضوعات تحقیق متنوع‌تر در حوزه انیمیشن، آشنایی محققان این رشته را با سایر علوم چون جامعه‌شناسی، روانشناسی، فلسفه و حتی رشته‌های جدید چون مطالعات فرهنگی می‌طلبد.
می دانیم که با رسانه‌ای شدن فرهنگ در نیمه دوم قرن بیستم و غلبه رسانه‌ها بر فرهنگ معاصر، کارکرد این رسانه‌های رنگ به رنگ و تاثیر آنها بر فرهنگ و زندگی مردم یک جامعه و نیز تاثیر شیوه زندگی جوامع بر محتوای این رسانه‌ها به مبحثی تحقیقاتی تبدیل شد.
در این دوره «مطالعات فرهنگی» به عنوان یکی از مهمترین رویکردهای نظری اواخر دهه هفتاد میلادی به‌تدریج خود را وارد تحلیل آثار رسانه‌ای و هنری کرد و به یکی از محورهای مهم مطالعاتی به ویژه از نوع دانشگاهی آن تبدیل شد. یکی از مهمترین جنبه‌های مطالعات فرهنگی بررسی محتوایی است که می توان از طریق خوانش متون هنری به آن دست یافت؛ درونمایه هایی از زندگی روزمره و سبک زندگی ملیت‌ها، اقوام و فرهنگهای مختلف که به تفاوت‌ها و اشتراکات فرهنگ بشری در سرتاسر جهان اشاره کرده و به گفت و گویی سازنده منتهی می‌شود.
چگونه گذراندن اوقات فراغت، عبادت کردن، لباس پوشیدن، غذا خوردن، خوابیدن، خود را آراستن، مصرف کردن، سخن گفتن، به جا آوردن مراسم ملی و مذهبی و همه اعمال روزانه ما و دیگر جوامع می تواند با فرهنگ دیگری متمایز باشد. تمرکز بر این موضوعات، مطالعات فرهنگی را به شکلی، تبدیل به مطالعه «زندگی روزمره و سبک زندگی» کرده است. یکی از پژوهش‌های جدی با رویکرد مطالعات فرهنگی اثر انیمیشن و زندگی روزمره؛ از دریچه مطالعات فرهنگی است که با قلم محمدعلی صفورا عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس منتشر شده است.
این استاد دانشگاه در پژوهشی که حاصل آن کتاب حاضر است از میان انواع انیمیشن، نوع تلویزیونی را برای بررسی برگزیده است. این نوع پویانمایی هم گسترده‌تر از انواع دیگر است و هم دلیل مخاطب اصلی آن که کودک و خانواده است، به نوعی رسانه‌ای برای آموزش قلمداد می‌شود. صفورا در پیشگفتار این اثر در مورد جایگاه و وضعیت کیفی و کمی این نوع انیمیشن در ایران، دلیل اهمیت این پژوهش را چنین عنوان می‌کند: انیمیشن تلویزیونی ایران، امروزه درحد لزوم به انواع نرم افزارها، سخت افزارها و ابزار تولید دسترسی دارد. تهیه امکانات فنی، صرف بودجه و هزینه‌های بسیار طی دو دهه گذشته، تولید کمی آثار فراوان، عدم برقراری ارتباط موثر مخاطب با اغلب این آثار و مهمتر از همه توفیق اندک در موضوع فرهنگ سازی به اهمیت موضوع اشاره می‌کند.
کتاب در پنج فصل نوشته شده است؛ نویسنده در فصل اول با عنوان چشم‌انداز به ویژگی‌های انیمیشن تلویزیونی می‌پردازد و این رسانه را از منظر گستردگی مخاطب، تولید انبوه (صنعتی)، آموزش و سرگرمی، مخاطبان کودک، نوجوان و بزرگسال بررسی می‌کند.
مطالعات فرهنگی، شیوه‌های قرائت و تحلیل انیمیشن به عنوان متنی اجتماعی عنوان فصل دوم این کتاب است که به مباحثی چون مطالعات انیمیشن، مطالعات فرهنگی، مطالعات فرهنگی و زندگی روزمره، نظریه‌های انتقادی و زندگی روزمره، مفهوم بازنمایی، بازنمایی در مطالعات فرهنگی، نگاه فوکویی به بازنمایی، مفهوم «دیگری» در بازنمایی، راهبرد کلیشه سازی در بازنمایی و نیز راهبرد طبیعی سازی در بازنمایی می‌پردازد.
در فصل سوم، به محورهای بازنمایی در زندگی روزمره پرداخته شده و نویسنده در مقدمه این فصل می‌نویسد:
در شکل کلی مهمترین زمینه‌های فرهنگی- اجتماعی، که می‌تواند بر تولیدات انیمیشن ایران تأثیرگذار باشند، عبارت اند از:
۱. تأثیر انقلاب اسلامی ایران ( فرهنگ اسلامی انقلابی )
۲. تأثیر ادبیات کهن ایران ، فرهنگ عامه و زندگی روزمره
۳. تأثیر فرهنگهای وارداتی ( سبک زندگی غربی و … )
این عوامل و زمینه‌های مهم در حقیقت می‌تواند، در بحث‌های مربوط به مضامین و نحوه بازنمایی زندگی روزمره در انیمیشن‌های تلویزیونی ایران بسیار موثر باشند. بنابراین در تحلیل برون‌متنی که از جمله ویژگی‌های تحلیل متن در مطالعات فرهنگی است و به زمینه فرهنگی اجتماعی تولید متون رسانه‌ای مرتبط است، به این موارد توجه خواهد داشت. (صص.۳۲-۳۳)
در این فصل علاوه بر مقدمه، مباحثی چون محورهای بازنمایی در زندگی روزمره، به بازنمایی انواع شخصیت‌ها و گروه‌ها، بازنمایی انواع مکان‌ها، بازنمایی فرهنگ عامه و سبک زندگی، مفاهیم کلیدی بازنمایی؛ دیگری، کلیشه‌سازی و طبیعی‌سازی، بازنمایی انواع مضامین و درونمایه، بازنمایی انواع ارزش‌ها و بازنمایی انواع الگوها توجه شده است.
فصل چهارم کتاب یادشده که مفصل‌ترین بخش کتاب و حاوی بررسی نمونه‌ای است، تحلیل زندگی روزمره در آثار انیمیشن نام دارد. در این فصل سه مجموعه انیمیشن تلویزیونی شامل شکرستان، دانشمندان بزرگ و قصه‌های گلنار از محصولات ایران و سه مجموعه انیمیشن تلویزیونی انگلیسی شامل چارلی و لولا، ماجراهای شگفت‌انگیز گامبال و پت پستچی تحلیل و بررسی شده است. برای این تحلیل، مباحثی چون بازنمایی فرهنگ عامه و سبک زندگی، مفاهیم کلیدی بازنمایی، بازنمایی انواع مضامین و درونمایه، انواع ارزش‌ها و الگوها مد نظر قرار گرفته است.
کتاب با پیوستی مفصل و ۷۵ صفحه‌ای با عنوان مروری بر تاریخچه انیمیشن ایران و انگلیس پایان می‌یابد که منبع خوبی برای تحقیق و پژوهش دانشگاهی محسوب می‌شود.
کتاب انیمیشن و زندگی روزمره؛ از دریچه مطالعات فرهنگی را در ۲۳۶ صفحه به قلم دکتر محمدعلی صفورا نشر دانشگاه هنر منتشر کرده است.
