● محل تـولد: آبـادان

زندگی‌نامه، آثـار و سوابق هنری
او در روستای عرب‌نشین سعدونی، در جنوب شرقی آبادان به دنیا آمد. پدرش، علی، کارمند اداره گمرک بود و به همین رو او ناگزیر بود تا همراه پدر به نواحی مرزی جنوب بندرعباس سفر کند. از همان سال‌های نوجوانی به سینما و ادبیات علاقمند شد. تحصیـل در دوران متوسطه را در دبیرستان رازی آبادان به پایان بـرد. تقوایی قبل از شروع کار در سینما، جذب تلویزیون شد و با ساخت سریال تلویزیونی مورد توجه قرار گرفت. در کارنامه فیلم‌سازی تقوایی ۶ فیلم بلند و یک اپیزود از فیلم بلند(اپیزود «کشتی یونانی» از مجموعه قصه‌های کیش – ۱۳۷۷) دیده می‌شود که سه فیلم را قبل از انقلاب و سه فیلم را پس از انقلاب اسلامی ساخته است. تقوایی سریال مشهور: دایی جان ناپلئون را هم ساخته است که مردم او را بیشتر با این مجموعه می‌شناسند. این سریال، نوشته ایرج پزشکزاد، از سریال‌های ماندگار تلویزیون است. اما وی مستندسازی برجسته بود. تاکسی‌متر، که در سال ۱۳۴۶ برای تلویزیون ساخته شد، نخستین فعالیت او در عرصه فیلم‌سازی محسوب می‌شود. مستندهایی چون: مشهد قالی، فروغ فرخزاد، اربعین و بـاد جن، مهمترین مستندهای تقوایی‌ هستنـد. وی فیلم کوتاه تحسین‌ شده: رهایی؛ ساخته شده در سال۱۳۵۰ را هم در کارنامه خود دارد. این فیلم در هشت جشنواره مهم جهانی، از جمله جشنواره‌های ونیز، سانفرانسیسکو و جیفونی جایزه گرفت. تقوایی در سال ۱۳۴۴، قبل از آنکه خودش پشت دوربین یک فیلم کوتاه مستند بایستد، جزو کارکنان فنی فیلم معروف خشت و آیینه ساخته ابراهیم گلستان بود. و زیر و بم فیلم‌سازی را نیز همانجا آموخت.

استاد ناصر تقـوایی برنده جایزه پلنگ برنزی جشنواره فیلم لوکارنو، برای فیلم ناخدا خورشید در سال ۱۹۸۸ است. او پس از انقلاب نیـز مستند: تمرین آخـر را در سال ۱۳۸۳، با موضوع تعزیه ساخت. او از معدود سینماگران ایرانی است که ادبیات را خوب می‌شناسد و به قول خودش عاشق ادبیات است. او دانش‌آموخته ناتمام رشته ادبیات فارسی است. یک مجموعه داستان هم با نام: تابستان همان سال، که مشتمل بر هشت داستان به هم پیوسته است منتشر کرد که توقیف شد . مدتی هم سردبیر مجله ادبی هنر و ادبیات جنوب بود. شاید همین نکته باعث شده تقوایی در آثارش بیشتر از همه سینماگران ایرانی به اقتباس ادبی توجه نشان دهد.

فیلم: آرامش در حضور دیگران، ساخته شده در سال ۱۳۴۹، بر اساس نوشته غلامحسین ساعدی، داستان یک سرهنگ بازنشسته است و روابط او با دخترانش را روایت می‌کند که توقیف شد. در این فیلم شاعران سرشناسی چون: محمدعلی سپانلو و منوچهر آتشی در نقش خودشان بازی کردند. فیلم: صادق کرده، محصول سال ۱۳۵۱، نوشته تقوایی بود که سعید راد، محمدعلی کشاورز و عزت‌الله انتظامی در آن ایفـای نقش کردند. این فیلم تنها فیلمی است که تقوایی در آن از فلاش‌ بک استفاده کرده که اتفاقاً فرم مورد علاقه‌اش هم نیست. فیلم: نفرین، ساخته شده در سال ۱۳۵۲، نوشته وی، بر اساس داستان: باتلاق؛ نوشته میکا والتاری ساخته شد. بهروز وثوقی، جمشید مشایخی و فخری خوروش در این فیلم بازی کردند. فیـلم گرچه با اقبال عمومی مواجه نشد اما فیلم بسیـار مورد علاقه تقوایی و منتقدان است. ناخدا خورشید، محصول ۱۳۶۵، که اقتباسی از: داشتن و نداشتن ارنست همینگوی است؛ به گمان بسیاری برترین اقتباس سینمایی در تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود. و بی‌تردید تسلط شگرف تقوایی بر ادبیات و البته اقتباس، کارگردانی استادانه در کنار بازی‌های درخشان از امتیازات فیلم به حساب می‌آید.

فیلم: ای ایران، تولید سال ۱۳۶۸، نوشته تقوایی؛ با درون مایه هویت ملی و با بازی اکبر عبدی، حسین سرشار و غلامحسین نقشینه، موسیقی ناصر چشم‌آذر و فیلمبرداری محمود کلاری در لوکیشن ماسوله ساخته شد. فیلم به دلایلی از بخش مسابقه جشنواره فجر کنار گذاشته شد. همجنین فیلم: کاغذ بی‌خط، ساخته شده در سال ۱۳۸۰، نوشته تقوایی و مینو فرشچی، آخرین فیلم تقوایی تا به امروز است. گرچه فیلم به گمان برخی، قوت فیلم‌های دیگر تقوایی را ندارد ولی همچنان استادانه و دقیق کارگردانی شده است.

او در کارنامه خود چندین کار سینمایی و تلویزیونی ناتمام دارد. مجموعه تلویزیونی: داستان‌سرایان، در سال ۱۳۵۷، که به زندگی و آثار نویسندگان نام‌آور ادبیات معاصر می‌پرداخت، از آن جمله است. او پیش از انقلاب قرار بود فیـلم: شوهر آهو خانم، نوشته علی‌محمد افغانی را هم بسازد که انجـام نشد. او پس از انقلاب پروژه عظیم کوچک جنگلی نوشته خودش را در سال ۱۳۶۲ نیمه‌کاره گذاشت و دو پروژه مشهور(زنگی و رومی – ۱۳۸۱) و (چای تلخ – ۱۳۸۲) نیز همچنان ناتمام رها شده‌اند. استاد تقوایی در دی ماه سال ۱۳۸۲، فیلم جنگی چای تلخ را کلید زد، اما به دلایل مالی و عدم حمایت مراکز دولتی نیمه‌کاره ماند. آنچه تقوایی را به عنوان یک استثنا در سینما مطرح می‌کند، تنها کیفیت بالای آثارش نیست، بلکه انبوه کارهای ناتمامی است که در کارنامه دارد. مطمئناً او مقصر تمام این پروژه های نـاتمام نیست. در برخی از موارد شرایط و وقایع مختلف نیز سهیم بوده‌اند.

سینمـا
– چای تلخ – نیمه تمام
– زنگی و رومی – نیمه تمام
۱۳۸۰ – کاغذ بی‌خط
۱۳۷۷ – کشتی یونانی
۱۳۶۸ – ای‌ایران
۱۳۶۵ – ناخدا خورشید
۱۳۵۲ – نفرین
۱۳۵۰ – صادق کُرده
۱۳۴۹ – آرامش در حضور دیگران

فیلم مستند
– نان خورهای بیسواد
– آرایشگاه آفتاب
– تاکسی متر
– باد جن
– نخل
– بازار میناب
– موسیقی جنوب
– اربعین
– مشهد قالی
– فروغ فرخزاد
۱۳۸۳ – تمرین آخر- تعزیه حر دلاور بواسطه نمایش این فیلم و چند اقدام دیگر، تعزیه در سازمان میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شد.

فیلم کوتـاه
۱۳۵۰ – رهایی

فیلم‌نـامه
– انسان کامل
– کبریت بی خطر
– چای تلخ
– کوچک جنگلی

داستان
تابستان همان‌ سال (هشت داستان پیوسته)

جوایـز
۱۳۹۲ – نشان فیروزه هفتمین دوره سینما حقیقت به پاس یک عمر فعالیت هنری
۱۹۹۹ – نامزد نخل طلایی جشنواره فیلم کن برای فیلم قصه‌های کیش
۱۹۸۸ – برنده جایزه پلنگ برنزی جشنواره فیلم لوکارنو برای فیلم ناخدا خورشید
۱۹۸۸ – نامزد جایزه پلنگ طلایی جشنواره فیلم لوکارنو برای فیلم ناخدا خورشید
۱۳۶۵ – نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از پنجمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم ناخدا خورشید
۱۹۷۲ – برنده جایزه تندیس طلایی جشنواره فیلم سانفرانسیسکو برای فیلم کوتاه رهایی
۱۳۵۲ – نشان نقره ششمین دوره جشنواره سینمایی سپاس تهران برای فیلم نفرین
۱۳۵۱ – نشان برنز پنجمین دوره جشنواره سینمایی سپاس تهران برای فیلم صادق کرده