یادبود زندهیاد جعفر والی بازیگر برجسته تئاتر، سینما و تلویزیون با حضور جمعی از هنرمندان در نهصد و بیست و چهارمین «شب بخارا» برگزار شد.
به گزارش مجله هنر به نقل از ایرنا، نهصد و بیست و چهارمین شب از شبهای بخارا، با عنوان «شب جعفر والی» یادبود استاد جعفر والی بازیگر برجسته تئاتر، سینما و تلویزیون، یکشنبه ۱۶ آذرماه، با حضور علی نصیریان، ایرج راد، داریوش مودبیان، رضا بابک، مهدی میامی، ناهید مسلمی بازیگران پیشکسوت، جواد طوسی نویسنده و منتقد سینما، سارا عابدی کارگردان و تهیهکننده، علی دهباشی روزنامهنگار، ادب پژوه، نویسنده و سردبیر مجلات بخارا و سمرقند و جمعی از هنرمندان در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
علی نصیریان بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر در این آئین ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این آئین و گرامیداشت هنرمندان درگذشته اظهارکرد: از همدورهایهایم و کسانی که باهم در حوزه تئاتر فعالیت میکردیم؛ جمشید مشایخی، عزتالله انتظامی، محمدعلی کشاورز، داود رشیدی، همه فوت شدند و تنها من ماندم.
وی با بیان تجربیات و فعالیتهای خود در حوزه تئاتر و هنرهای نمایشی گفت: در دهه ۳۰، فعالیتم را در حوزه تئاتر آغاز کردم، در آن دوران تنها دو نهاد؛ جامعه باربد به رهبری اسماعیل مهرتاش و تئاتر سعدی با مدیریت عبدالحسین نوشین بود که بنده ابتدا فعالیتم را در جامعه باربد شروع کردم، در این دوران با جمشید مشایخی، داود رشیدی و عزتالله انتظامی همکاری داشتم و در دورههای بعد با هنرمندانی همچون فهیمه راستکار و بیژن مفید تئاترهایی را به روی صحنه بردیم.
نصیریان افزود: در این میان همکاریهایی هم با تئاتر سعدی داشتیم، در جریان این همکاریها با جعفر والی آشنا شدم، در این مجموعه، دورههای آموزشی، تربیتی و کلاسهای بازیگری و تئاتر هم برگزار میشد، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بر فعالیتهای تئاتری هم تاثیر گذاشت و تئاتر سعدی به دلیل ارتباط با تودهایها توسط معترضان آتش زده شد. با این وجود، فعالیتهای حوزه تئاتر و آموزش هنرهای نمایشی توسط اساتید در هنرستانها ادامه پیدا کرد.
تئاتر را با وجود محدودیتها، زنده نگه داشتیم
این بازیگر پیشکسوت بیان کرد: در آن دوران، با مشکلات مالی و کمبود امکانات از جمله نبود سالنهای مناسب و تجهیزات مواجه بودیم که گاهی اوقات در خرابههای محله سنگلج تئاترها را تمرین میکردیم، با وجود این محدودیتها، گروههای تئاتری با خلاقیت و تلاش، این هنر را زنده نگه داشتند.
وی با اشاره به فعالیتهای گروههای تئاتری در تلویزیون ایران در سال ۱۳۳۹ و بعد از آن اظهارکرد: در آن دوران، گروه «مردم» و گروه آقای رشیدی، برنامههای متنوعی اجرا کردند و این برنامهها نقش مهمی در ترویج تئاتر در سطح ملی داشتند، هرچند محدودیتهایی مانند ضبط در تلویزیون سیاه و سفید و نبود امکانات حرفهای وجود داشت.
علی نصیریان با اشاره به نقش شخصیتها و هنرمندانی همچون جعفر والی در زنده نگه داشتن هنر تئاتر، گفت: والی انسان با سوادی بود، در این حوزه تحصیلات آکادمیک داشت، او یکی از پایههای تئاتر امروز ایران است، نسبت به تئاتر، شعور و شوق داشت حتی در بستر بیماری هم به فکر اجرای تئاتر بود، زحمات والیها و محرومیتهایی که ما پشت سر گذاشتیم باعث شد که امروز، تئاتر ایران به این جایگاه برسد؛ امکانات و مکانی برای اجرا نداشتیم، با این وجود پیش رفتیم و جریانساز شدیم.
این بازیگر پیشکسوت با تاکید بر اهمیت کار جمعی در تئاتر افزود: تئاتر یک هنر فردی نیست بلکه نتیجه تلاش گروهی است. سواد، آموزش، تحقیق و پژوهش از عوامل کلیدی در موفقیت و پیشرفت هنر تئاتر است و تئاتر امروز ایران نیازمند افراد با سواد و با شعور است که بتوانند اثرگذار باشند. همچنین یک کارگردان باید دانش و اطلاعات گستردهای در زمینه ادبیات، هنر و فرهنگ داشته باشد تا بتواند اثر مؤثری خلق کند.
وی با اشاره به اهمیت آموزش، تجربه و تلاش مستمر گفت: شخصیتهای بسیاری همچون انتظامی، مشایخی، کشاورز، رشیدی را از دست دادیم که هر یک نخبه بودند، جایگزین کردن افراد استثنایی در هنر دشوار است، زیرا هر نسل و دورهای انرژی و استعداد خاص خود را دارد، با این وجود در این دوره هم شاهد هنرمندان خلاق و با سوادی همچون همایون غنیزاده هستیم که آثار ارزشمند و تحسینبرانگیزی را تولید میکنند و در جشنوارههای بینالمللی مورد تقدیر قرار میگیرند.
چرا شخصیت جعفر والی مورد بیمهری قرار گرفت؟
جواد طوسی نویسنده و منتقد سینما نیز در این نشست با اشاره به اهمیت و نقش شخصیتهای فرهنگی و هنری افزود: در فضای کنونی جامعه، به دلیل بحران اقتصادی، تحریمها و رکود فرهنگی، حضور مراکز فرهنگی مانند شب بخارا محدودتر شده است و این محدودیتها میتواند انگیزه و روحیه هنرمندان را تضعیف کند.
وی با اشاره به نقش و جایگاه زندهیاد جعفر والی به عنوان پدر تئاتر مدرن این پرسش را مطرح کرد که چرا با وجود کارنامه پربار و تاثیرگذار او، پس از انقلاب ۱۳۵۷، این شخصیت فرهنگی مورد بیتوجهی قرار گرفته است؟
طوسی بیان کرد: سیاستگذاران فرهنگی باید کارنامه ارزشمند والی در حوزههای تئاتر، سینما و تلویزیون را ارزیابی و قدردانی میکردند اما متأسفانه این اتفاق نیفتاده است. این بیتوجهی منجر به محدود شدن فعالیتهای والی شده است، در حالی که او توانایی ایفای نقشهای متنوع و تاثیرگذار را داشت.
این منتقد با مقایسه سینمای ایران با سینمای آمریکا اظهارکرد: در آمریکا بازیگران پس از طی مراحل مختلف، در قالب مکتبهای بازیگری، به شهرت و محبوبیت میرسند اما در جامعه ما، این روند به دلیل نبود نگاه حرفهای و ساختاری منسجم، محدود و کلیشهای است.
وی با اشاره به اهمیت نقش بازیگرانی مانند جعفر والی، اکبر زنجانپور، بهزاد فراهانی و ایرج راد در تاریخ هنر ایران تأکید کرد: نبود حمایت و فرصتهای مناسب، باعث مهاجرت یا انزوای این هنرمندان شده است.
جواد طوسی گفت: همچنین سینمای ایران با محدودیتهایی مواجه است، از جمله اینکه فیلمهایی مانند «تا غروب» تنها اثر جعفر والی در حوزه کارگردانی، در زمان اکران با مشکلات جدی مواجه شدهاند و نتوانستهاند دیده شوند، در حالی که این آثار از نظر محتوا و ارزش هنری قابل توجه هستند.
این نویسنده افزود: ساخت مستندهای پرتره از شخصیتهای فرهنگی باید مورد توجه قرار بگیرد، متأسفانه، در نبود حمایتهای لازم، بسیاری از این شخصیتها در انزوا و بیانگیزگی قرار گرفتهاند و میراث فرهنگی و هنری کشورمان در معرض خطر فراموشی قرار دارد. باید حمایت بیشتری از این افراد و حفظ میراث فرهنگی و هنری کشور صورت بگیرد تا بتوانیم جایگاه واقعی و شایسته آنان را در ویترین فرهنگی جامعهمان تثبیت کنیم.
نکاتی درباره مستند «آی بیکلاه، والی»
جواد طوسی در بخش دیگری از سخنان خود درباره مستند «آی بیکلاه، والی» به کارگردانی سارا عابدی نکاتی را مطرح و اظهارکرد: انتخاب هوشمندانه افراد و منابع آرشیوی در بخش تئاتر مانند جمشید ملک پور و داریوش مؤدبیان برای ساخت این مستند، قابل تقدیر است، این انتخابها توانسته است جذابیت بصری مناسبی برای مخاطب ایجاد کند و به نوعی به روایت تاریخی شخصیت مورد نظر کمک کند.
وی بیان کرد: با این وجود، بخش سینمایی اثر بسیار کمرنگ است و کارگردان نتوانسته است به اندازه کافی به دورههای سینمایی جعفر والی بپردازد. پیشنهاد میکنم که یک منتقد سینما برای مرور کارنامه سینمایی والی و نقشهای مهم او در این حوزه، حضور داشته باشد و از سخنان و نظرات بهرهمند شویم.
جواد طوسی افزود: در بخش پایانی فیلم، کارگردان با استفاده از یک پایانبندی سینمایی هوشمندانه، تصویری از گفت وگوی تلفنی در کانادا و تصویر زندهیاد جعفر والی در حال مرثیهخوانی را نشان میدهد که حس نوحهخوانی و مرثیهسرایی را در مخاطب برمیانگیزد و به نوعی میراث فرهنگی و انسانی والی را به یاد میآورد. این پایانبندی، با موسیقی مرثیه و تصویر سیاه و سفید، حس تأمل و احترام عمیق نسبت به شخصیت مورد نظر را تقویت میکند.
سارا عابدی، کارگردان و تهیهکننده فیلم مستند «آی بیکلاه، والی» نیز در این آئین اظهارکرد: سخنان اساسی و اصلی خود را در این مستند بیان کردم، در ساخت آن نیز با مشکلات و سختیهای بسیاری مواجه بودم، در نهایت با تمام توان و داشتههایمان مستند «آی بیکلاه، والی» را ساختم و در کنار آن کتابی با همین عنوان نیز منتشر شده است.
در پایان این نشست فیلم مستند «آی بیکلاه، والی» به کارگردانی و تهیهکنندگی سارا عابدی به نمایش گذاشته شد. این مستند، پرتره جعفر والی یکی از میراثداران تئاتر و پیشگام تئاتر ملی است. این پروژه به همراه کتاب پژوهشی «آی بیکلاه، والی» است که از سوی نشر وزان به مدیریت فرزاد فرهوشی، تولید شده است.
شادروان جعفر والی بازیگر، کارگردان تئاتر و فیلمنامهنویس متولد ۱۳۱۲ در تهران، فارغالتحصیل بازیگری از دانشکده هنرهای دراماتیک دانشگاه تهران بود، وی از دهه ۱۳۳۰ به طور حرفهای کار نمایش را آغاز کرد. والی از پیشگامان تئاتر ملی و ایرانی است که آثار ماندگاری را در دهههای چهل و پنجاه، در تالار سنگلج اجرا کرد.
بسیاری از بازیگران پیشکسوت، فعالیت خود را با والی آغاز کردند و بعدها خود پرچمدار هنر تئاتر ایران شدند. بسیاری از نویسندگان مطرح ایرانی نیز توسط این کارگردان و بازیگر، کشف و به جامعه هنری معرفی شدند، از جمله غلامحسین ساعدی و و این آشنایی مقدمه رابطهای تنگاتنگ بود که به خلق آثار ماندگار تاریخ دوران طلایی تئاتر ایران منجر شد. ذهنیت جعفر والی به عنوان کارگردان و غلامحسین ساعدی به عنوان نویسنده طوری بود که هر دو در یک مسیر بر بستر یک ایدئولوژی و با ساختار فکری منسجم، طی طریق می کردند.
والی نخستین بار سال ۱۳۴۸ در ۳۶ سالگی در سینما حضور یافت و در فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی نقشآفرینی کرد، گرچه موفقیت این اثر نسبت به آثار شاخص بعدیش مانند سریال «هزار دستان» به کارگردانی علی حاتمی، بیشتر نبود اما تجربه خوبی برای والی محسوب میشود و همکاری با هنرمندانی همچون عزتالله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی و پرویز فنیزاده را تجربه کرد.
والی در فیلمهایی همچون «بهار در پائیز» به کارگردانی مهدی فخیمزاده، «ناخدا خورشید» به کارگردانی ناصر تقوایی، «پائیزان» به کارگردانی رسول صدرعاملی نقشآفرینی کرده است. فیلم «تا غروب» مهمترین اثر والی در حرفه کارگردان است. این هنرمند سال ۱۳۹۵ به علت بیماری ریوی درگذشت و پیکر وی در قطعه هنرمندان بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد.
